Bu yazımızda Ticari iş nedir? Ticari dava / ticari yargı usul ve esasları nelerdir? Hangi durumlarda ticari dava söz konusu olur konularına değineceğiz. Ticari işletmeler ve şahıslar yönünden değerlendirmelerde bulunacağız.
Bu konularla bağlantılı olarak kullanılacak anahtar kavramları sıralayacak olursak;
* Adi iş
* Ticari işin ölçütleri
* Ticari dava
* Ticari mahkemeler
Bu yazıyı okuduğunuzda ticari iş ve adi iş arasındaki farklar nelerdir, ticari yargı ne demektir, ne tür ticari davalar vardır, ticari davaların saptanmasında hangi ölçütler kullanılır, ticari yargılama usulü nasıldır gibi bir tüccar olarak ihtiyacınız olacak bir çok soruya cevap bulabileceksiniz.
Ticari bir işin ölçütleri nelerdir
Hangi işlerin ticari nitelik taşıdığı Türk Ticaret Kanunu’nun 3 ve 19. maddeleri bu düzenlemeler uyarınca ticari işin ölçütlerinden biri Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenen işlerdir. Bir ticari İşletmeyi ilgilendiren işlerle ticari iş karinesi ölçüsüne dair olan işlerde ticari iş ölçüsüne uyar. Ayrıca taraflardan birisi için ticari olan sözleşmeler ticari iş kapsamındadır.
Öncelikle Müteselsil borçluluk kuralı da denilen ticari işlerde teselsül karinesi üzerine konuşalım Türk Ticaret Kanunu’nun 7. Maddesine göre iki veya daha fazla kişi içlerinden yalnız biri veya hepsi için ticari niteliği haiz bir iş varsa, dolayısıyla diğer bir kimseye karşı birlikte borç altına girerlerse kanunda veya sözleşmede aksi öngörülmemişse müteselsilen sorumlu olurlar. Örneğin bir kişinin bir borç ilişkisinde kefil olduğunu düşünelim. Eğer iş ticari nitelikte ise kefil aksi kararlaştırılmadıkça sürece alacaklıya karşı müteselsilen sorumlu olacaktır. Görüldüğü gibi ticari borçlar da Müteselsil sorumluluk vardır. Ancak ilgili hükümden de anlaşılacağı gibi taraflar bu kuralın aksine karar alabilirler.
Ticari İşlerde Faiz
Ticari işlerde faizin özelliklerinden biri ticari nitelikteki tüketim ödüncü sözleşmesinde taraflarca öngörülmemiş olsa bile anapara faizi istenebilmesidir İkincisi ise ticari işlerde istisnai de olsa faize faiz yürütülebilir. Üçüncü bir özellik adi işlerdekinden daha yüksek bir oranda temerrüt faizi istenebilir.
Ticari Yargı
Ticari yargı konusunu biraz daha yakından inceleyecek olursak, öncelikle hangi konular ticari yargı alanına girer bunlara değinmeliyiz. Çünkü bir davanın ticari olması davanın görüleceği mahkeme davada uygulanacak ispat kuralları ve mahkemenin uygulayacağı yargılama usul açısından önemlidir. Öncelikle vurgulamak gerekir ki her ticari iş doğrudan ticari dava konusu değildir. Yani ticari işin ölçütleri ile ticari davanın ölçütleri birbirinden farklıdır. Bazen iş ticari olmasına rağmen anlaşmazlık yaşanan konu bir ticari davanın konusu olmayabilir.
Ticari Dava Türleri
İlk olarak sayılabilecek ticari dava türü mutlak ticari davalardır. Uyuşmazlığın ticari olup olmadığına veya tarafların niteliğine bakılmaksızın ticari sayılan davalar bu kapsama girer.
Bunları iki grupta ele alabiliriz. Bunlardan ilki Türk Ticaret Kanunu’nun 4. Maddesindeki hususlardan doğan hukuk davalarıdır. Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenen hususlardan doğan davalar taşıma Ticaret Sicili, acentelik, kıymetli evrak, Ticaret şirketleri, cari hesap gibi davalardır. Mutlak ticari davalar kapsamına giren ikinci grup ise özel kanun hükümleri gereği ticari sayılan davalardır. Özel bazı kanunlar düzenledikleri hususların ticari dava konusu olacağını veya Ticaret mahkemesinde görüleceğini açıkça ifade edilmektedir.
Finansal kiralama, kanununda finansal kiralama sözleşmesinden doğan davalar, Kooperatifler kanununda kooperatiflerle ilgili davalar, İcra ve İflas kanununda iflas davası gibi davalarda bu gruba örnek verilebilir. Ticari dava türlerinden ilk mutlak ticari davalardır. Bir başkası da havale, saklama sözleşmesi ve fikir Sanat eserlerine ilişkin haklardan doğan ve bir ticari İşletmeyi ilgilendiren davalardır. Ancak ticari işletmeyi ilgilendirmek koşuluyla ticari dava sayılır.
Ticari dava türlerinden biri de her iki taraf için ticari sayılan hususlardan doğan davalardır. Bu kapsama giren ve uygulamada çok sık kullanılan satım, kiralama, ödünç verme gibi sözleşmelerden doğan uyuşmazlıkların ticari davaya konu olabilmesi için her iki tarafın ticari işletme olması şarttır.
Ticari Dava Örneği :
Örneğin bir tacirin başka bir tacirden evi için buzdolabı satın aldığını düşünelim. Türk Ticaret Kanunu’nun 19. Maddesine göre bu iş ticari niteliktedir. Bununla birlikte bu işten doğan uyuşmazlık her iki tarafın ticari işletmesi ile ilgili olmadığı için ticari davaya konu olmaz. Şu halde her ticari işten doğan uyuşmazlık doğrudan ticari dava konusu olmaz.
Farklı bir örneği bakalım, lojistik şirketine ait bir tır’ın bir yaya’ya çarptı düşünelim. Buradan doğan zararın tazmini için açılacak dava ticari değildir. Fakat aynı tır bir ticari işletme binasına çarpacak olursa tazminat davası ticari nitelik kazanır. Öyleyse haksız fiilden doğan davaların ticari sayılması için de uyuşmazlığın her iki tarafının ticari İşletmesi ile ilgili olması şartı aranır.
Bir davanın ticari olmasının davaların görüleceği mahkemeler için de önemli olduğuna yukarıda değinmiştik. Ticari davalarının görüleceği mahkemeler konusunda Türk Ticaret kanunun 5. maddesi şöyle bir ifade yer alır. Aksi bir hüküm bulunmadıkça dava konusu unsurun değerine veya tutarına bakılmaksızın Asliye Ticaret Mahkemesi tüm ticari davalara da bakmakla görevlidir.
Demek ki aksine özel bir hüküm bulunmayan hallerde ticari davalar eğer dava konusu bölgede ticaret mahkemesi varsa orada yoksa Asliye Hukuk Mahkemesi’nde görülür. Ticari davalarda ispat konusuna gelince; ticari davalarda deliller ve bunların ileri sürülmesi hukuk muhakemesi kanunu hükümlerine tâbidir. Yani ticari davalarda ispat adi davalarda gibidir. Bununla birlikte ticari davalarda farklı ya da ek bazı ispat araçlarından yararlanma imkanı da vardır. Örneğin yazılı delille kanıtlaması gereken hususlar ticari defterlerle ispat olunabilir. Fatura ve teyit mektubu ticari davalarda ispat amacıyla kullanılabilir.
Ticari Davalarda Uygulanan Usuller
Ticari yargı yazımızı bitirmeden önce ticari davalarda uygulanacak usul ile alakalı birkaç cümle kuralım. Ticari davalarda uygulanacak usul ile hukuk muhakemeleri kanunu hükümlerine tabidir. Buna ek olarak bazı ticari davaların hızlı kararı bağlanabilmesi için basit yargılama usulü uygulanabilir. Türk Ticaret Kanunu 1521 maddesi kapsamındaki şirket davaları veya kooperatifler kanunda düzenlenen hususlardan doğan davalarda basit yargılama usulü uygulanacağı davalara örnektir.
Özetle yazımızda bir işin ticari olup olmadığını belirlemenin neden önemli olduğunu açıkladık. Buna göre bir işin ticari iş niteliğinde olup olmaması o işe uygulanacak birden fazla hüküm bulunması durumunda hangi hükümlerin uygulanacağını belirlemek açısından önemine vurgu yaptık.
Ardından ticari yargı ile ilgili bölümde ticari davaları grupladık. Buna göre ticari davalar üç gruba ayırdık. Bunlardan ilki mutlak ticari davalardı, yani tarafların tacir olup olmadığına dahi bakılmaksızın Kanunu’nun ticari saydığı davalardı. İkinci grup en az bir ticari işletmeyi ilgilendirmek şartı ile ticari sayılan havale, saklama sözleşmesi, fikir ve sanat eserleri hukukundan doğan davalarla sınırlıydı. Üçüncü grup ise ilk iki gruba girmeyen fakat her iki tarafın ticari işletmesini ilgilendiren davaları kapsıyordu.
Bunların peşinden, davanın ticari olmasının davanın görüleceği mahkeme en başta gelmek üzere davada kullanılacak ispat araçları ve mahkemenin uygulayacağı yargılama usulü açılarından önemli olduğunu belittik ve ticari yargının taşıdığı özellikleri açıkladık.
